تاریخچه بخش تاریخ دانشگاه شیراز

(دکترسلیمان حیدری)

بخش تاریخ دانشگاه شیراز در سال 1339 شمسی تأسیس شد. اولین داوطلبان این رشته، در مهرماه همان سال از طریق کنکور سراسری وارد دانشگاه شدند. در آن زمان رشته تاریخ از جغرافیا جدا نبود و دانشجویان در طول تحصیل و در مقطع لیسانس که سه سال به طول می‌انجامید دروسی از جغرافیا و تاریخ را می‌خواندند. کلاس‌ها در ساختمان دانشکده ادبیات و در چهار راه ادبیات کنونی برگزار می‌شد. اولین رئیس دانشکده ادبیات(تأسیس 1333شمسی) لطفعلی صورتگر بود. در بخش تاریخ و جغرافیا اساتیدی مثل حسن خوب نظر(فارغ التحصیل سوربن)، ابوالحسن دهقان(پزشک و فارغ التحصیل دانشکده پزشکی پاریس)، علی سامی(فارغ التحصیل مؤسسه آسیایی) و خسرو فروغی(فارغ التحصیل دانشگاه کنت) فعالیت داشتند. در سال 1341 دانشگاه شیراز به دانشگاه پهلوی تغییر نام داد و در خردادماه همین سال دانشکده علوم(تأسیس 1337شمس) در دانشکده ادبیات ادغام شد و بخش تاریخ به عنوان یکی از چهارده بخشِ دانشکده ادبیات و علوم به فعالیت خود ادامه داد. از سال 1342 شمسی به بعد بخش تاریخ اساتید دیگری جذب کرد که عمدتأ آمریکایی و جزء انجمن ایران و آمریکا بودند.  این اساتید به صورت قراردادی در بخش تاریخ مشغول فعالیت شدند و از مهمترین آنان می توان به مایکل رابرت میلگریم(فارغ التحصیل دانشگاه پنسیلوانیا)، توماس مک گاهاگان(فارغ التحصیل دانشگاه پنسیلوانیا) و جوزف بره نیگ(فارغ التحصیل دانشگاه ویسکانسین) و... اشاره کرد. در سال های منتهی به انقلاب اسلامی در کنار اساتید آمریکایی، تعدادی از اساتید ایرانی نیز به صورت رسمی جزء کادر آموزشی شدند. از مهمترین این اساتید می توان به غلامرضا وطن دوست(فارغ التحصیل دانشگاه واشنگتن)، خسرو صادقی(فارغ التحصیل دانشگاه کنت)، ایرج ذوقی(فارغ التحصیل دانشگاه مانیتوبا کانادا) و ملیحه ستارزاده(فارغ التحصیل دانشگاه کلمبیا)و.... اشاره کرد.

طول دوران تحصیل در رشته تاریخ و در مقطع لیسانس در ابتدا سه سال بود و بعداً با جذب اساتید و ارائه دروس بیشتر به چهار سال تغییر یافت. دانشجویان این رشته برای فارغ التحصیلی در سال های قبل از انقلاب اسلامی موظف بودند این دروس را اخذ کنند: 24 واحد دروس عمومی(1 واحد ورزش، 6 واحد فارسی، 14 واحد انگلیسی، 3 واحد آموزش عمومی تاریخ)، 67 واحد دروس الزامی(44 واحد تاریخ، 12 واحد فرانسه یا عربی یا آلمانی یا انگلیسی، 3 واحد ریاضی، 8 واحد علوم پایه)، 24 واحد دروس انتخابی(12 واحد از دروس تاریخ و 12 واحد از دروس سایر رشته ها عمدتاً جامعه شناسی و علوم سیاسی و روان شناسی) و 12 واحد دروس اختیاری.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تعطیلی موقت دانشگاه و انقلاب فرهنگی تعداد زیادی از اساتید بخش تاریخ، برکنار و یا این بخش را ترک کرده و به سایر دانشگاه‌ها رفتند. پس از بازگشایی دانشگاه‌ها تحول اساسی در آموزش دروس رشته تاریخ بخصوص در دروس عمومی ایجاد شد. در این دروس آموزش انگلیسی از 14 واحد به 3 واحد کاهش یافت و درس‌های اسلامی مثل معارف اسلامی(4واحد)، متون اسلامی(2واحد)، اخلاق و تربیت اسلامی(2واحد)، انقلاب اسلامی(2واحد) جایگزین درس‌های سابق شد. البته تغییری در واحدهای تربیت بدنی و فارسی ایجاد نشد و دانشجویان ملزم بودند این دروس را نیز مثل گذشته جهت فارغ التحصیلی اخذ کنند. در سایر دروس رشته تاریخ نیز تغییراتی ایجاد شد. دروس به سه دسته دروس عمومی، دروس پایه، دروس اصلی و دروس تخصصی تقسیم شد و تعداد واحدهای دانشجویان از 127 واحد در قبل از انقلاب به 145 واحد افزایش یافت. علاوه بر این تدریس 8 واحد دروسِ علوم پایه،3 واحد ریاضی، 12 واحد زبان‌های خارجی در بخش تاریخ متوقف شد. در برنامه آموزشی، دروس انتخابی نیز به تدریج جای خود را به دروس اختیاری داد و دانشجویان عمدتاً این دروس را از واحدهای اختیاری تعریف شده در رشته تاریخ اخذ می‌کردند.

پس از انقلاب اسلامی رشته تاریخ و جغرافیا از هم جدا شد و تدریس رشته تاریخ به صورت مجزا در ساختمان نوبنیاد دانشگاه در تپه کنونی ادامه یافت و اولین رئیس بخش پس از انقلاب اسلامی سید حسن موسوی فارغ التحصیل کارشناسی ارشد از مؤسسه آسیایی در رشته ایران باستان بود. در سال 1363 دانشکده علوم از دانشکده ادبیات جدا شد و در همین سال دانشکده مستقلی با عنوان دانشکده ادبیات و علوم انسانی تأسیس شد در سال 1365 شمسی ریاست دانشکده محمد حسن تحریریان بود و دانشکده با رشته‌های اقتصاد و مدیریت، تاریخ، روان شناسی، زبان و ادبیات فارسی، زبان های خارجی و زبان شناسی، علوم اجتماعی و علوم کتابداری به حیات خود ادامه داد. در سال 1378 شمسی مقطع کارشناسی ارشد تاریخ با گرایش تاریخ ایران بعد از اسلام در بخش تاریخ گشایش یافت. در سال 1382 شمسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی به دو دانشکده ادبیات و علوم انسانی و علوم اجتماعی تفکیک شد و بخش تاریخ ذیل دانشکده علوم انسانی قرار گرفت. نه سال بعد از بازگشایی رشته تاریخ ایران بعد از اسلام در مقطع کارشناسی ارشد، مقطع دکتری همین رشته در بخش و در سال 1387 افتتاح شد و از طریق آزمون غیر متمرکز، پنج دانشجو پذیرفته شدند. با گسترش تحصیلات تکمیلی در دانشگاه، بخش تاریخ نیز توسعه یافت و این بخش هم اکنون در مقاطع دکتری (اسلام و ایران) و کارشناسی ارشد (باستان شناسی، ایران شناسی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران) دانشجو می پذیرد.