محوطه باستانی معروف به تَل آجری در فاصله 3 کیلومتری شمال غربی تخت جمشید در محل معروف به باغ فیروزی قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این محوطه به طول و عرض جغرافیایی ( 39 R 068 16 41/UTM 33 13 37.0) و ابعاد آن 30 در 40 متر است. تپه ای باستانی به ارتفاع 3 متر از سطح زمین های اطراف که در حریم درجه 1 تخت جمشید واقع شده است. این محوطه باستانی در تاریخ 17/3/ 1385 با شماره 15530 در فهرست میراث ملّی کشور به ثبت رسید.
در نتیجه یک دهه کاوش های باستان شناسی هیات مشترک ایرانی- ایتالیائی در پارسه تخت جمشید( 1390-1400) در چارچوب پروژه " از کاخ تا شهر" چشم اندازی نو از کهن ترین شهر پارسی ایران باستان گشوده شد. این افق تازه: کشف دروازه شهر پارسه است. ساختمانی با جهت شمال غربی- جنوب شرقی است اما حدود 20 درجه از محور شرقی- غربی انحراف دارد. این بنا ابعادی برابر با 06/29 متر (شمال شرق- جنوب غرب) ×07/39 متر (شمال غرب- جنوب شرق) داشته و از دیواری ستبری به عرض 47/10 متر تشکیل شده که فضایی داخلی به ابعاد 00/8 متر عرض و 33/14 متر طول را احاطه میکند؛ مسیر دسترسی به این اتاق از طریق دو راهرو به عرض 63/4 و طول 24/12 امکان پذیر بوده است. با کشف کتیبه های میخی بابلی و ایلامی و با توجه به کارکرد بنا مشخص شد که این بنا یک دروازه یادمانی بوده است.
این دروازه باشکوه، در مقیاس وسیع تری طرح دروازه معروف ایشتار( حدود 580 پیش از میلاد) را تکرار می کند که پیش از ساخت تختگاه تخت جمشید در دوره یکی از دو پادشاه نخستین پارسیان بنا شده است. به احتمال هدف از ساخت این دروازه برای نشنا دادن فتح شهر بابل در سال 539 پیش از میلاد در دوره کوروش بزرگ بوده است. این بنا به طور کامل از اجر و خشت ساخته شده است: نمای سرتاسر دیوارها با آجرهای لعاب دار تزئین شده است. تزئین بخش پائین پائین دیوارها دارای نقوش هندسی و گل است. آجرهای لعاب دار متعدد مکشوفه از آوارهای بنا نشان می دهد سرتاسر سطوح دیوارها با نقوش حیوانات اسطوره های گاونر و حیوان ترکیبی موشخوشو تزئین شده بود. این بنای تاریخی امکان دسترسی به یک باغ سلطنتی ( پردیس) را فراهم می کرد که شامل یک کاخ بزرگ بوده و اکنون ویرانه های آن در محب محوطه فیروزی 5 موجود است. این دروازه یادمانی در دوره هخامنشی متروک شد، سپس در اثر زمین لرزه ای بزرگ تخریب و در دوره های بعد دیوارهای آن به غارت رفت.
پارسه شکوهمندترین شهر ایران باستان دارای دروازه ای زیبا همطراز با دروازه بابل بوده است. این دروازه در کهن ترین بخش شهر در فاصله سه کیلومتری غرب کاخ های تخت جمشید واقع است. کیفیت ساخت هنری، حجم، ابعاد فنی و روش ساخت بنا برابر با دروازه ایشتار بابل فاخر است. این دروازه در مسیر کاخ ها و بناهای سلطنتی بخش کهن شهر در همان آغاز عصر هخامنشی بنا شد.
این دروازه با آجر و خشت بنا شده است و سرتاسر نمای آن با آجرهای لعابدار رنگین مزیّن بوده است. آسمانه ای آبی سرتاسر پهنه دیوارهای آن را مزیّن ساخته بود که در این زمینه، گل های زیبای لوتوس و پَنل های ترکیبی حیوانی درخشش و شکوه تشریفات ورود به زیباترین شهر جهان باستان را صد چندان افزون کرده بود. مفاهیم هنری بکار رفته در موضوع این پَنل ها، بُن مایه های هندسی، گیاهی و حیوانی با ترکیبی از تنوّع نمادهای مشروع قدرت الهام گرفته از آفرینش اسطوره های کهن بین النهرینی به ویژه ایزد مَردوک بوده است.
با فتح بابل در سال 539 ق.م، نخستین پادشاهان عصر هخامنشی بخش مهم نمادهای اسطوره ای سرزمین بابل را به پارس انتقال دادند. سَمبل هایی نظیر نماد ایزد مَرودک معروف به موتیف موشخوشو بخش عمده ای از تزئینات معماری بنای این دروازه را تشکیل می داده است. کوروش بزرگ در مُهر استوانه ای معروفش پیروزی و مشروعیت قدرت خود را در بابل مدیون این ایزد می پندارد. کشف این سَمبل اسطوره ای کهن در شهر پارسه تخت جمشید از شگفت انگیزترین کشفیات باستان شناسی اخیر دوره هخامنشی در آسیا است.
این دستاورد بزرگ باستان شناسی حاصل یک دهه کاوش روشمند در یکی از مهمترین محوطه های باستانی شهر پارسه معروف به تل آجری است. به رغم تخریب شدید این محوطه باستانی، کاوش های روشمند بکار رفته در شناسائی سازه های معماری و مستندنگاری دقیق یافته ها مسیر درک و تفسیر لایه نگاری روشن از ویرانه های باستانی بجای مانده این بنا را محقق ساخت. طراحی های فنی از نقش و نگاره ها و شناخت علمی فنون ساخت بنا امکان بازسازی نقش و نگاره ها، بازسازی شکل اصلی بنای این دروازه را در مقیاسی واقعی ممکن نمود. سرانجام، بازسازی های سه بعدی این بنا، روش تفسیر علمی و تحلیل مستند از ارزش های فرهنگی هنری یادمان دروازه ای با شکوه در پردیس فیروزی شهر پارسه را فراهم آورد.
این پروژه محصول همکاری های بین المللی بین دو کشور ایران و ایتالیا در حوزه میراث فرهنگی و روابط علمی بین دانشگاهی برای شناخت فرهنگ است. کاوش های باستان شناسی این محوطه به سرپرستی دکتر علیرضا عسکری چاوردی از دانشگاه شیراز و دکتر پی یر فرانچسکو کالیری از دانشگاه بولونیا، ایتالیا انجام شد. در این زمینه همکاری و پشتیبانی موسسات بین المللی هر دو کشور به ویژه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران و ارگان های وابسته به این وزارت، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان شناسی، وزارت امور خارجه ایران، معاونت میراث فرهنگی، اداره کل پایگاههای میراث جهانی به ویژه پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با همکاری طرف ایتالیائی، دانشگاه بولونیا ایتالیا، موسسه بین المللی مطالعات منطقه مدیترانه و شرق شناسی رُم( ایزمئو)، بنیاد فلامینا راونا، شرکت آرته آکادی، وزارت امور خارجه ایتالیا و همکاری های بین المللی رُم، شرکت لایت هاوس، بولونیا، دانشگاه اوربینو و دانشگاه شیراز است.