میزگرد نقد و بررسی کتاب هرچه یادایاد برگزار شد.

میزگرد بررسی و نقد کتاب «هرچه یادایاد»، اثر کاووس حسن‌لی (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز)، با حضور نویسندۀ اثر، شامگاه شنبه، ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ به‌میزبانی انجمن درنگ مرکز پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، در تالار فردوسی دانشگاه شیراز برگزار شد.

بازنمود فرهنگ مردم در کتاب هرچه یادا یاد آن را به گنجینه ای ارزشمند تبدیل کرده است

دکتر فرزانه معینی (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی) به‌عنوان نخستین سخنران این نشست، با اشاره به بخش‌بندی کتاب «هرچه یادا یاد» در چهار گام، درباره‌ی عنوان و زمان‌بندی خرده‌روایت‌های هر بخش بر اساس دوره‌های سنّی راوی توضیح داد و گفت: بااینکه همه‌ی رویدادهای زندگی نویسنده در این کتاب نوشته نشده است، اما مخاطب در پایان کتاب، مسیر شصت‌ساله‌ی عمر راوی را می‌شناسد و نقاط عطف زندگی پرفراز‌ونشیب او را به‌خوبی درک می‌کند.

وی با بیان اینکه یکی از عناصر مهم و سازنده‌ی این کتاب، «خیال» است، توضیح داد: عنصر خیال به دو صورت در متن نقش‌آفرینی می‌کند: یکی به شکل خیال‌هایی که راوی می‌پرورد و دیگری در قالب صور خیال (صنایع ادبی) که نویسنده در نثر ساده، اما زیبای خود به‌کار گرفته است.

دکتر معینی بخش‌های کوتاهی از متن را برای حاضران خواند تا نشان دهد خیال‌پردازی راوی به‌گونه‌ای است که مخاطب گاهی میان تخیل و واقعیت تردید می‌کند. وی در بخش دوم سخنان خود به بازتاب فرهنگ مردم در «هرچه یادا یاد» پرداخت و اظهار کرد: این کتاب بخش‌های مهمی از فرهنگ مردم مناطق قنات نو و بن‌گشت را در خود جای داده است، ازجمله: رسم‌ها و آیین‌ها، باورها، بازی‌ها و شغل‌ها  و...، نکته‌ی درخشان در نحوه‌ی استفاده‌ی نویسنده از این فرهنگ است که آن را در خدمت داستان‌پردازی در آورده است.

وی افزود: حسن‌لی در کتاب هرچه یادا یاد، برای شخصیت‌پردازی، فضاسازی و خلق گفت‌وگوها از عناصر گوناگون فرهنگ مردم استفاده کرده است و کتابش را به گنجینه‌ای ارزشمند تبدیل کرده است. بازنمود دیگر فرهنگ مردم در این کتاب، استفاده از لهجه و بهره‌گیری از شعرها و قصه‌های عامیانه‌ای است که از زبان شخصیت‌ها بازگو می‌شود.

 

استاد منصور پایمرد (شاعر و ادب‌پژوه)، نیز با بیان اینکه در کتاب «هرچه یادا یاد»، شاعرانگی متن نه صرفاً در آرایه‌های ادبی، بلکه در حال و هوایی نهفته است که از صداقت راوی، زاویه‌ دید خاص، زلالی روایت و شیوه بیان احساسات نشأت می‌گیرد؛ اظهار کرد: این شاعرانگی، احساساتی چون دلتنگی، شوق، خشم، عشق.... را در دل مخاطب زنده می‌کند. هنگامی که این ویژگی‌ها با عناصر فولکلور نظیر متل‌ها، ترانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها و لالایی‌ها ...آمیخته می‌شوند، بی‌تردید تأثیر شاعرانگی متن دوچندان می‌گردد. چنین ترکیبی، به‌ویژه در فصل‌های اول و دوم کتاب، برجسته‌تر دیده می‌شود و نشان از مهارتی دارد که نویسنده در انتقال حس و حال خویش با درآمیختن آن با طبیعت و فضای بومی و انسانی زادگاهش به کار بسته است.

این منتقد در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در فصل نخست کتاب هرچه یادا یاد، با کودکی مواجه می‌شویم که سرشار از حس کنجکاوی، پرسشگری و طراوت زندگی است؛ کودکی که در برابر رویدادهای شاد زندگی واکنشی چون رقص و بازی‌های کودکانه دارد. این کودک با موجودات اطراف خود، عناصر طبیعت و حتی خودش، در گفت‌وگویی دائم است و در این میان، تخیل پربار او، مرهمی می‌شود بر فقر، بی‌عدالتی و کمبودهای محیط پیرامونش، که این ویژگی‌ها به‌ویژه نیروی خیال او ،جهانی می‌آفریند آن‌گونه که دوست دارد.

پایمرد ادامه داد: همین کودک، در گذر زمان، رشد می‌کند، می‌بالد و این ویژگی‌های را که بستر مناسب برای رویش شعر است، در تاروپود روایت می‌دمد و به کتاب، جان و عمق شاعرانه می‌بخشد.

کتاب هرچه یادا یاد کتابی جریان‌ساز خواهد بود

دکتر منیژه عبدالهی (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز) نیز در این میزگرد، سخنرانی خود را با بررسی مفهوم ادبیات اعترافی و انطباق آن با داستان‌واره‌های کتاب هرچه یادایاد آغاز کرد.

او ابتدا درباره‌ی چیستی ادبیات اعترافی و تاریخچه‌ی آن در ایران و در کشورهای غربی مطالبی را ارائه داد و با یادآوری آثاری که در دنیای کهن به‌عنوان آثار اعترافی شمرده می‌شوند، به نوشته‌های اعترافی در جهان معاصر، به‌ویژه آثار اعترافی در ادبیات معاصر فارسی پرداخت.

دکتر عبدالهی در سخنان خود درباره‌ی گونه‌ی ادبی زندگی‌نامه‌ی خودنوشت (اتوبیوگرافی) بیان کرد: پدیدآمدن این‌گونه آثار ناشی از تحولات فکری و اجتماعی دنیای مدرن و محصول مدرنیته است که برخلاف جوامع سنتی و دنیای پیش‌مدرن، به «فرد» توجه نشان می‌دهد.

وی باتوجه به سویه‌های فردی زندگی‌نامه‌های خودنوشت از نوع ادبیات اعترافی، گفت: ویژگی این آثار آن است که خواننده با فرد یا سوژه‌ای سروکار دارد که هم می‌نویسد و هم نوشته می‌شود و اعتراف راهکاری برای پرکردن فاصله میان نویسنده و راوی است.

دکتر عبدالهی سپس به کتاب هرچه یادایاد نوشته دکتر کاووس حسن‌لی از این منظر پرداخت و سویه‌ی اعترافی این کتاب را در سه سطح فردی، اجتماعی و ادبی دسته‌بندی کرد.

او سطح فردی اعتراف را در این کتاب، در زیر سه عنوان: اعتراف، تغییر، پرسش از خود، دسته‌بندی کرد و گفت: باتوجه به ساخت روایی کتاب که هوشمندانه همواره در زمان حال نقل می‌شود. نویسنده‌ی توانسته کتاب را از خاطره‌نویسی و زندگی‌نامه‌نویسی که هر دو در گذشته اتفاق می‌افتد، متمایز کند و آن را به سطح اعتراف، ارتقا دهد و به این ترتیب، اعتراف سنتی را که در برابر خداوند اتفاق می‌افتد و از گذشته اظهار پشیمانی می‌شود، به اعتراف در برابر خواننده جهت دهد که در حال دائم اتفاق می‌افتد.

وی ادامه داد: در سطح تغییر، نویسنده -راوی- اعتراف‌کننده، پس‌از عبور از چالش‌های درون و برون که آن‌ها را در برابر خواننده می‌گشاید و به آن‌ها اعتراف می‌کند، به مرحله‌ی پرسش از خود می‌رسد که این مرحله به تزکیه و رهایی می‌انجامد.

دکتر عبدالهی عبور از این مراحل را در سه‌گانه‌ی‌ لغزش، رنج ناشی از لغرش (رنج درونی و بیرونی) و پس خودشناسی و رهایی بررسی کرد و تمایزات آن را در برابر سه‌گانه‌ی سنتی گناه، اعتراف، آمرزش نشان داد.

در پایان، دکتر عبدالهی این سه وجه را با یکی از داستان‌واره‌های کتاب هرچه یادا یاد دکتر کاووس حسن کی به نام «چهل ترکه آلو»  مندرج در صفحه 81 کتاب انطباق داد و گفت: راوی داستان بعد از عبور از این مراحل به خودشناسی و سپس رهایی رسیده است.

وی هم‌چنین بیان کرد: سویه‌‌ی اعترافات اجتماعی کتاب بسیار اهمیت دارد؛ زیرا اعتراف تنها به اعتراف‌کننده محدود نمی‌شود و نویسنده از رهگذر عام‌کردن من شخصی خود، نه تنها به گناهان و لغزش‌های خود اعتراف می‌کند که آن را با طبقه، منش فکری و مرامی گروهی که به آن تعلق دارد و همفکران خود پیوند می‌زند و اثرات این لغزش‌ها را در حیات سیاسی و اجتماعی جامعه نشان می‌دهد.

دکتر عبدالهی اظهار کرد: به اعتقاد من، این کتاب، کتابی جریان‌ساز خواهد بود و موجب ترغیب بسیاری از افرادی می‌شود که رازهای نگفته‌ی بسیاری در سینه دارند تا آن‌ها را منتشر کنند.

نقش روایت در تولید شناختی انسانی و اجتماعی برجسته شده است

دکتر ساناز مجرد (عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز) نیز در این میزگرد از منظر روایت‌شناسی به کتاب هرچه یادا یاد پرداخت و گفت: در کتاب هرچه یادا یاد تمرکز اصلی بر روایت تقلیدی طبیعی قرار گرفته است؛ روایتی که در آن، شخصیت‌ها از انسان‌های عادی فراتر نمی‌روند و با چالش‌های ملموس زندگی روزمره مواجه می‌شوند. براین اساس، روایت‌هایی از این نوع، به‌عنوان بستری برای واقع‌گرایی ادبی معرفی شده‌اند.

وی افزود: عناصری همچون عینیت در روایت (پرهیز از قضاوت مستقیم)، علیت طبیعی (ترتیب منطقی رویدادها)، جزئیات غیرضروری اما واقع‌نما و پرهیز از کلیشه‌های شخصیتی به‌عنوان ویژگی‌های بنیادین این نوع روایت در کتاب دیده می‌شود که در این زمینه، نمونه‌هایی از داستان‌هایی چون «روزی که گرگ مرا خورد» را می‌توان مثال زد تا نشان داده شود چگونه شخصیت‌ها به‌صورت چندوجهی و انسانی ترسیم می‌شوند، بی‌آنکه در قالب‌های ازپیش‌ساخته‌شده قرار گیرند.

دکتر مجرد در پایان به به چالش‌های نظری روایت واقع‌گرا پرداخت و با تشریح و تطبیق مسئله طبیعی‌سازی فرهنگی، روایت‌های درونی و تفاوت میان روایت داستانی و روایت تاریخی در کتاب هرچه یادایاد، اظهار کرد: نتیجه حاصل‌شده از بررسی کتاب، نشان می‌دهد که هرچند روایت تاریخی به اسناد وفادار می‌ماند، اما روایت داستانی قادر است حقیقتی عمیق‌تر و زیسته‌تر را بازنمایی کند؛ حقیقتی که از طریق تجربه‌های ذهنی، احساسی و فرهنگی انتقال می‌یابد. بدین‌گونه، نقش روایت در تولید شناختی انسانی و اجتماعی برجسته شده است.

گفتنی است، کتاب «هر چه یادا یاد» اثری متفاوت از کاووس حسن‌لی، استاد نام‌آشنای ادبیات فارسی دانشگاه شیراز است که در ۱۰۵ پاره ‌روایت، زندگی نویسنده را از کودکی در روستاهای قنات‌نو و بن‌گشت تا سفرهای بین‌المللی او روایت می‌کند. این کتاب که در زمستان ۱۴۰۳ ازسوی انتشارات معین منتشر شده است، ظرف مدت کوتاهی در بهار ۱۴۰۴ به چاپ چهارم رسیده است. این کتاب ترکیبی از زندگی‌نامه، جستار روایی و خاطره‌نویسی است که خواننده را با فرهنگ عامه، آداب و رسوم و باورهای مردم ایران و جهان آشنا می‌کند.